Алай йисан 23-февралдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Ярагъ-Къазмайрин хуьре «Хайи чIални меденият хуьнин рекьер» лишандик кваз кьиле фейи республикадин дережадин сад лагьай гегьенш форумдин макьсад чIал ва милли меденият хуьдай рекьер жагъурун, и жигьетдай важиблу са жерге месэлаяр гъиле кьун я.

   Мярекат Лезгийрин милли медениятдин федеральный автономияди (ФЛНКА) ва Мегьарамдхуьруьн райондин администрацияди тешкилна. Ана РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель, филологиядин илимрин кандидат Нариман Абдулмуталибова, РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик Муслимова, ФЛНКА-дин президент Васиф Гьасанова, Мегьарамдхуьруьн райондин кьил Фарид Агьмедова, Россиядин журналистрин союздин Дагъустандин отделенидин председатель, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова, районрин образованидин управленийрин начальникри, муаллимри, методистри, жемиятдин деятелри, писателри, журналистри, блогерри ва масабуру иштиракна. Санлай къачурла, залда 700-елай гзаф ксар кIватI хьанвай.  

   Мярекат ФЛНКА-дин векил, журналист Гьуьсен Шагьпазова ва «Вахтар ва инсанар» передача тухузвай тележурналист Владик Батманова кьиле тухвана. Сифте гаф Фарид Агьмедоваз гана. Ада вирибуруз гьам Ватан хуьзвайбурун югъ, гьамни хайи чIалан сувар мубаракна лагьана: 
- Мумкинвилерикай менфят къачуна, чна цIинин йис лезги чIаланни литературадинди яз малумарнава. Иниз килигна, хайи чIал хуьнин, адан гележегдиз къуват гунин мураддалди райондин образованидин идарайра са жерге мярекатар кьиле тухун фикирдиз къачунва. Вахтуни къалурзавайвал, чIалан важиблувал зайиф хьунихъ вичин себебарни ава. Мектебар акьалтIарна, чи жегьилар, кIелунар давамариз ва я кIвалахариз, уьлкведин жуьреба-жуьре шегьерриз физва. Анра абур лезги чIалавай яргъа жезва. Им чи чIалаз пис патахъай таъсирзавай делилрикай сад я…

   Ф. Агьмедова алава хъувурвал, чIал хуьн ва чирун патал герек тир шартIар тешкилун чи гьар садан хиве авай везифа я. И жигьетдай ада ФЛНКА-дин регьберди тухузвай кIвалахдик къуьн кутаз гьазур тирдакай лагьана.
 Нариман Абдулмуталибова лагьана: 
- Чи чIал къадим чIаларикай сад я. ЧIал чир хьунал вирибуру дамахна, ам къвезвай несилрал агакьарна кIанда. Дегишвилер тваз хьайитIани, абур, чIалан къайдайрал амална, кьилиз акъудна кIанда. ГьакI вуч кIандатIани хьурай лагьана авун дуьз туш. Гзаф дуьшуьшра чал къалп, чIалаз, чIалан тарихдиз талукь тушир, бязибуру чпи-чпиз туькIуьрнавай фикирар гьалтзава. Чи эвелимжи месэла авай чIалан гьал хуьн, нугъатрин кьетIенвилерни кьилдинвилер гьисаба кьун, абур раижун, чIалан хцивални маналувал хуьн ва акьалтзавай несилрал агакьарун я. 

   Рахунрин эхирдай ада лезги чIал, меденият хуьник, ктабар акъудуник къаюмвилин пай кутазвай «Иман» фондунин регьбер Фируза Керимовадиз, «Умуд» фондунин регьбер Имам Яралиеваз сагърай лагьана. 
Мярекатдал РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик Муслимовани метлеблу рахунар авуна: 
- ЧIал неинки рахун патал ишлемишзавай алат, гьакI ам халкьдин тарих, адетар ва къилихар къалурзавай такьатни я. Эгер чна истяда инал ацукьнавайбурувай квез куь хайи чIал хуьз кIанзавани, лагьана хабар кьуртIа, чпин аялриз, хтулриз лезги чIал чир хьана кIанзавач лугьудай садни жедач. Бес чIал хуьн патал куьне вуч ийизва лагьана кьвед лагьай суал гайитIа, чIехи паяри гудай жаваб «са шейни» жеда. Гьелбетда, сифтени-сифте жуван кIвале аялрихъ галаз дидедин чIалал рахана кIанда. Чун урус чIалаз аксибурукай туш. Амма чаз чи диде-бубайри чирнавай чIал квадардай ихтияр ни ганва? 

   Э.Муслимова Васиф Гьасановаз, Фарид Агьмедоваз чухсагъул малумарна ва Лезги чIалаз талукьарнавай йисуз гьар жуьре мярекатар кьиле тухудай шартIар республикадихъ авайди къейдна. 
Гьуьсен Шагьпазова къейд авурвал, «Яндекс Таржумачида» гьелелиг Дагъустандин халкьарин са чIални авач. 100 агъзур предложение лезги чIалаз таржума авуна, «Яндексдин» кьиле авайбурал агакьарда ва гележегда нейросетдин куьмекдалди урус чIалай лезги чIалаз текстер таржума ийидай мумкинвал жеда. ФЛНКА-ди жегьилрин арада чIал машгьур хьун патал мад са шумуд итижлу проект гъиле кьунва.

   «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова редакцияди хайи чIал хуьнин рекье кьиле тухузвай алава кIвалахрикай куьрелди ихтилатна. Меценатрин, карчийрин куьмекдалди мектебра кIелзавайбурун арада олимпиадаяр, шиирар кIелунай акъажунар, студентрин арада конкурсар кьиле тухузвайдакай, лезги чIалал передачаяр тешкилзавайдакай ихтилатна: 
- Чна, редакциядин коллективди, чи чIални меденият хуьнин рекье хейлин серенжемрик кьил кутазва. Авайвал лугьун, муькуь миллетрин редакцийри ихьтин кIвалахар кьиле тухузвач. Конкурсра тафаватлу хьайи аялриз пулунин пишкешар гун патал мумкинвилер авай карчийри, меценатри куьмек гузва. ДГУ-динни ДГПУ-дин филологиядин факультетра кIелзавай лезги студентрин арада кьиле тухузвай публицистикадин конкурсни ФЛНКА-дихъ галаз санал гъиле кьунвай мярекат я. 

   М.Ибрагьимова «Лекьрен муг» этнолагердин кьил Садикь Гьасанован теклифдалди «Лезги газетдин» редакцияда лезги чIалан онлайн курсар кардик кутунвайдакай ва 4-5 уьлкведа авай лезгийри чпиз чIал чирзавайдакай ихтилатна. «Маса регионра авай гзаф лезгийри чпин аялриз хайи чIал чирдай ктабар авач лугьузва. И кар фикирда кьуна, чна, зани зи заместитель Куругъли Ферзалиева, «100 тапшуругъ» ва «Лезги чIал чирин» ктабар акъудна. Къе а ктабрин куьмекдалди хейлин аялри чIал чирзава. 

   М.Ибрагьимов лезги чIал хуьнихъ галаз алакъалу тIал алай са шумуд месэладални кьилди акъвазна, бязи теклифар гана. Ада вирибуру (шаирри, мухбирри, редакторри, алимри...) хайи чIалан орфографиядин къайдайрал амал авун важиблу тирдакай лагьана. 

   М.Ибрагьимован фикирдалди, лезги чIалан муаллимриз талукь яз Кьиблепатан Дагъустанда алава яз «Хайи чIалан виридалайни хъсан муаллим» кьилдин конкурс кьиле тухун ва гъалибчидиз агъа кьил 100 агъзур манатдин кьадарда аваз пулунин премия гун герек я. Ада хъсан теклифар мадни гана: мектебра лезги чIалан тарсар эхиримжибур яз эциг тавун; орфографиядин комиссия арадал гъун; милли чIалал акъатзавай газетарни журналар вирибуру кхьин. 
Гуьгъуьнлай Садикь Гьасанова вич кьиле аваз арадал гъайи «Лекьрен муг» милли лагердикай авай хийирдикайни ихтилатна. Ада къейд авурвал, цIинин гатуз лагерди мадни гзаф аялар кьабулдайвал я. 
Форумдал Гь.Шагьпазова чи машгьур шаир, «Самур» газетдин кьилин редактор Седакъет Керимовади ракъурнавай тебрикдин гафар кIелна.