Лезги чилерин дава жедай ятар дегь девиррилай инихъ вириниз сейли я. Мисал яз Ахцегьин гугурт ва маса элементар квай ятар къалуриз жеда. Сифте яз инсанар сагъарзавай и ятариз къимет гайиди VI виш йисарин Ирандин шагь I Хосров Ануширван я. Ада и ятарикай менфят къачуз жедай къулай шартIар арадиз гъун патал эмир Шагьбани 60 хизан ва 300 аскер галаз Ахцегьиз ракъурнай.
   Гуьгъуьнлай урус пачагьди Ахцегьин гьамамар гуьнгуьна туна ина са гьавадин 4 дарамат эцигиз тунай. Абуруз къедалди «аскеррин», «офицеррин», «итимрин», «дишегьлийрин» гьамамар лугьузва.
1882-йисуз Самур округдин военныйрин сагъламвал хуьзвай идаради урус пачагьдин талукь идарайриз ракъурай чарче Ахцегьин дава жедай ятариз лайихлудаказ къимет ганай ва ина абадвилин крар кьилиз акъудун тIалабнай. А чар асасдиз къачуна гьамамар авай чка са кьадар абад авунай.
   1972-йисуз машгьур дагъустанви алим В.В.Гецеуди Ахцегьин ятарин къурулуш, адак гьихьтин элементар кватIа тайинарнай. РСФСР-дин лайихлу духтур Абдулвагьид Вагьабова вичин «Ахцегьрин курорт» ктабда Ахцегьин ятарин Есентукидин ятариз ухшарвал ава лагьана кхьенай. Алимри илимдин рекьяй субутнавайвал, Ахцегьин цин ваннайри жалгъайрин купул, радикулит, гьакIни руфунин, хуквадин, ратарин азарар ва маса тIалар сагъарзава.
   «Гьамамар» лугьудай чкада авай 7 булахдилай гъейри, «Жини» тIвар алай чкадани (Ахцегь вацI тирвал 4 км кьван винидихъ фейила) 3 булах ава. 11 лагьай кудай яд авай булах «КIамун яд» я. Ам Самур вацIун чапла кьере, Ахцегь шегьердивай 3 км кьван яргъа ава. Адан ци хук, ратар, чIулав лекьер, туькьуьл авахьдай рекьер, кIарабдин жалгъайрин азарар, гьакIни маса тIалар сагъарзава. Гьа ибурулай гъейри Ахцегьа жуьреба-жуьре азарар сагъардай минералар квай 3 къайи булахни ава.
   Советрин вахтунда иниз СССР-дин вири пипIерай азарлуяр къведай. Уьлкве чкIайдалай гуьгъуьниз къвезвайбурун кьадар тIимил хьана. Алай вахтунда Ахцегьа вири Россиядин курорт арадиз гъанва. Гьавиляй иниз къвезвайбурун кьадарни къвердавай пара жезва. Пешекарри лугьузвайвал, мукьвал йисара Ахцегь гьакIни Дагъустандин виридалайни хъсан туризмдин меркездиз элкъведа.