– Заз жуван тIварцихъай акьван регъуьзва, – лагьана шел-хвална заз са чирхчирди. «Елизавета» тIвар гьинай, лезги дишегьли гьинай? Дуьз я, заз гзафбуру «Лиза» лугьуз эверзава. Анжах мектебда, институтда кIелдай йисара муаллимри зи тIвар кьурла аялар вири хъуьредай. Гьа чIавуз чилерай-чилериз фидай зун.
– Ваз и тIвар ни гайиди я?
– Зи бубади. Ватандин ЧIехи дяведин вахтунда вичел залан хирер хьана госпиталда къаткай адаз Елизавета лугьудай са урус дишегьлиди къуллугънай кьван. Гьадан хатурдай бубади заз ихьтин тIвар гана.
– Дегишардай ман тIвар.
– Сифте аял яз за и кар байихнач. Гуьгъуьнлай завай бубади гайи тIвар я лугьуз дегишариз хьанач. Анжах гьайиф! Са уьмуьр гьална, амма вердиш хьанач зун жуван тIварцIив. Масадан пек алукIнавайди хьиз авай зун. Хъсан лезги тIварар алай ярар-дустариз за гьамиша пехилвалда. Инсандиз вичин тIвар пара кIан хьун герек я, тахьайтIа зун хьиз…
– Бес вуна жуван аялриз гьихьтин тIварар ганва?
– Гададиз Жумарт, рушаз Туьтуь. Абур зи яранбубадинни ярандидедин тIварар я. Гьар са касдин буржи вичин веледриз хайи халкьдиз хас тIварар гун я. За жуван хтулризни халисан лезги тIварар ганвайди я. Абурукай садан тIвар Саяд, муькуьданди Гатфар я, – лагьана дишегьлиди вичин ихтилат тамамарна.
Эхь, гьар са миллетдин векилдикай сифте чирвилер адан тIварцIи гуда. Рикlшад, Рухсат, Шарвили, Сувар, Баркаван, Синер хьтин тIварар ван хьайи гьар са лезгиди пIузаррик хъвер кваз абур вичин миллетдин векилар тирди кьатIуда.
Вири девирра анжах вичиз махсус тIварар туькIуьрун гьар са халкьдиз хас жигьет я. Ихьтин тIварари халкьдин, сихилдин, аямдин гелер хуьда. Ингье гьар цIийи девирдини аямдив кьадай цIийи тIварар арадиз гъида. Дуьньядин гзаф халкьари чпин дегь тIварар хьиз, фамилиярни хвенва. Гьайиф хьи, и гафар лезгийрин гьакъиндай лугьуз жедач. Гзаф затIар квадарай абуру хайи тIварарни квадарзава.
Эхиримжи 20-30 йисан къене чпин милли тIварар негьна маса халкьарин тIварар кьабулунив машгъул я чи ватанэгьлияр. Мукьва-кьилийрин, ярар-дустарин хизанра дуьшуьш жез-вай тIварариз фикир ганвани куьне? Акатайвал, япарихъ галукьай гьихьтин тIвар хьайитIани гуда абуру чпин рикI алай веледриз.
Бакуда са лезги хизан чида заз. Ругуд веледдални урус тIварар ала: Светлана, Валентина, Маргарита, Сергей, Владимир, Тимофей. Ихьтин инсанри са кар рикIелай ракъурзава хьи, тIвар инсандин жуввал я, адан абур я. ТIварцIихъ халкьдин кьетIенвални жуввал къалурзавай мана ва лишан хьун герек я. Иер, маналу тIварцIи вичихъ ялдайвал, акатайвал эцигнавай тIварцIини рикI ягъада.
И мукьвара за интернетдай Дагъустандин са сайтинин материал кIелна. Ана чпин милливал квадарзавай этносрикай ихтилатзавай. Мисал яз тIварар къалурзавай. Патан халкьаривай гзафни-гзаф тIварар къачунвайбурун сиягьда лезгияр сад лагьай чкадал алай. И тIварарин сиягьни ганвай: Январь, Февраль, Декабрь, Октябрь, Империал, Кардинал, Сократ, Эдуард, Генрих, Айзек, Гамлет, Исидора, Екатерина… Инжиклу хьун герек туш, регъуь хьун герек я.
Инсандин къиметлувал артухарзавай жигьетар гзаф ава: савадлувал, акьуллувал, жуван халкьдал дамах авун, адан тIвар хкажиз алахъун… Ингье жуван тIварцIелди дамах авунни важиблу я. Кутугай тIварцIелди! Кутугай тIварар алани чи веледрал? Абур лезги тирди гележегда гьикI чир хьурай? Къвезмай несилрал чи лезги тIварар агакьариз алакьдани чалай?
Дегь чIавара лезгийри чпин веледриз анжах лезги тIварар гудай. Абуруз тIвар гузвай югъ хизандин, сихилдин, хуьруьн сувариз элкъведай. Аялдиз вичин тIвар багьаз кьаз, адалди дамахиз чир жедай.
Чахъ гзаф шейэр амач. Садбур чавай къакъуднава, садбур чна квадарнава. Амайди тIварар тир, гьабурни негьзавайбур пара хьанва. ИкI фейитIа, затIни амачиз амукьда чун.
Гьар са инсан масабуруз сифте адан тIварцIи чирда. Кутугай, маналу, миллетдин чIалав кьадай тIварцIи. Ви тIвар вуж я, хванахва? Ви веледрин тIварар? Бес хтулрин?
