Играми редакция! 1837-1840-йисара лезги ватан хуьн паталди тухвай женгерин вахтунда ЦIехуьл Мелкиди гьихьтин къагьриманвилер къалурнатIа гзафбуруз чида. Сифте яз Муьзеффер Меликмамедова винел акъудай и къагьримандикай ада вичин «Къубадин гъулгъула» ктабда гегьеншдиз кхьенва. Муьзеффер муаллимди ЦIехуьл Мелкиди вич урус чапхунчийрин гъиле гьат тавурай лугьуз кьвалалай гадарай вакъиа гзаф таъсирлудиз къелемдиз къачунва ва кьегьал таватдикай халкьди туькIуьрнавай са мани ганва:
На кьвалалай гадарна хьи,
ЛукIвал кьабул тийиз рикIи.
Ви дердинай чун кана хьи,
ВацIу тухвай ЦIехуьл Мелки.
2004-йисуз чапдай акъуднавай «Къубадин гъулгъула» ктаб жагъурна кIелайдалай кьулухъ зун са месэлади хияллу авунай: «Яраб ЦIехуьл Мелкидикай мад гьихьтин манияр аватIа?» И месэладин суракьда аваз гьам Дербентда яшамиш жезвай цIехуьлвийривай, гьамни Яламадин жуваз чизвай яшлу дишегьлийривай жузун-качузун авунай за. Заз абурувай бязи манияр гьатнай. Са гафни авачиз, халкьди туькIуьрай манияр садни кьвед туш.
Авайвал лагьайтIа, ХIХ виш йисарин юкьваралди Къуба аялатда кьиле фейи вакъиаяр тарихчийри къедалди хъсандиз чирнавач. Гьавиляй винел акъудиз тахьанвай са кьадар къагьриманар хьиз, ЦIехуьл Мелкидикай туькIуьрнавай вири маниярни чав агакьнавач жеди. Чи сейли таватдикай жуваз гьатнавай чIалар агъадихъ галайбур я:
Мелки лугьур бахт гайи чаз,
Къадир Аллагь, чун аси туш.
Дидедин нек гьалал хьуй ваз,
Пехъи душман кукIварай руш.
Мелки хьтинд гьинавалда,
Женг чIугваз тур кьегьалрив чи.
Гавур душман пехъи ялда,
Агат тежез магьалрив чи.
Чун кукIвариз душман атай
Дагъдин рекьер гуьтIуь хьанва.
ЦIехуьл Мелки кьена лугьуз,
Элдин дердер къати хьанва.
Цифед кьуна сефил тахьуй,
Мелки къекъвей кьакьан дагълар.
ЦIехуьл тават амач лугьуз,
Шел-хвал ийин гьикьван,дагълар?
Экуь дуьнья хьанва мичIи,
ЦIехуьл Мелки амач лугьуз.
Женг чIугвада таватри чи,
Адан крар кьиле тухуз.
Мелки лугьур цIехуьлви руш,
Вун таватрин тават тир хьи.
Чал душманар жезва алтIуш,
Вун чи гъилин къуват тир хьи.
ЦIехуьл Мелки амач лугьуз
Икьван пашман жемир,эллер.
Ракъин нур хьиз гецифа куьн,
Зулун цав хьиз шемир, эллер.
Кьил виневай кьакьан дагъдиз
Гьа вич хьтин хушар кIанда.
Женг чIугвадай кьегьалди хьиз,
Мелки хьтин рушар кIанда.
