Вичин чIалар вири бегьемдиз кIватIиз хьанвачтIани, чи алимри гъилик авунвай материалрай аквазвайвал, ЧIилихъ Абдулгьамид зурба шаир тир ва гьавиляй адахъ галаз са девирда яшамиш хьайи шаирри адаз устад тIвар ганай.
ЧIилихъ Абдулгьамид 1873-йисуз Куьре округдин ЧIилихъ хуьре лежбер Демиран хизанда дидедиз хьана. Чандик къуват кумачиз месе гьатайла Демира вичин хциз лагьанай: «Ахлад, зи хва, Кьеан Агъамирзедивай чирвилер къачуз. Гьайиф я ви алакьунрин. Завай вав кIелиз таз хьанач. Белки гьа касди ваз куьмекди жеди».
Буба рагьметдиз фейидалай гуьгъуьниз Абдулгьамид Агъамирзе эфендидин патав фена. А вахтунда Кьеанрин хуьре и алимдихъ кьилди вичин мектеб авай. Ина кIелзавай аялрикай бязибур етимар тир ва эфендиди абуруз гъил кьазвай. Мад са етим вичивай куьмек кIанз атайла Кьеан Агъамирзедивай адаз ваъ лугьуз хьанач. Алимдиз гада гзафни-гзаф алакьунар авайди яз акуна ва Абдулгьамид вичин мектебдиз кьабулна. Гьа са вахтунда эфендиди адаз мумкин тир вири куьмекарни гана.
Кьеанрин мектеб акьалтIарайдалай гуьгъуьниз Кьеан Агъамирзеди Абдулгьамид Алкьвадар Гьасан эфендидин кьилив ракъурна. Ада Алкьвадарвидиз кхьей чарче Абдулгьамидахъ устадриз лайих алакьунар авайди кьилди къейд авунай. Гуьгъуьнлай Гьасан Алкьвадарвидини Абдулгьамидаз лайихлу къимет ганай. Алкьвадарвидивай поэтикадин тарсар къачур гададин яратмишунар мадни вилик фенай ва ам гьакъикъатдани жегьилзамаз устад хьанай. Шаирди вичини са бязи шиирра вич устад тирди малумарзава. Месела, «Яд сунадихъ ишезва зун» шиирдин эхирда ихьтин цIарар ава:
Абдулгьамид, устад гьабиб,
Жуван кьадар-кьисмет течиз,
Куьз дердиниз тежез тебиб,
Яд сунадихъ ишезва вун?
ЧIилихъ Абдулгьамида вичин шиирра уьмуьрда гьалтзавай гьахъсузвилер дуьздал акъудзава, алчахриз лянет ийизва, кесибрин пад кьазва, абур Аллагьдини, фекьийрини, девлетлуйрини кузвайди къалурзава. И жигьетдай адан «Куьмек це», «Фекьияр», «Залум дуьнья», «Авайди са гьам я, дуст», «Дустуниз» хьтин шиирар тафаватлу жезва.
Шаирдин чIалар кIватI хъувунин карда чи сейли алимар тир Мегьамед Садыкъиди ва Гьажи Гашарова, кхьираг Мегьамед Садикьа гзаф зегьмет чIугуна. Абурун ва маса ксарин алахъунар себеб яз алай вахтунда шаирдин са кьадар шиирар кIватI хъувунва. А шиирра шаирдин вахтунин гьава ава. Ада кесибрин дердер, гъамар ва умудар ачухарзава. Шаирди вичин яратмишунра халкьдин мецин эсеррикай чIехи устадвилелди менфят къачузвай.
ЧIилихъ Абдулгьамидан са шумуд шиир сифте яз 1989-йисуз басма хьайи «Дагъустандин литературадин хрестоматияда» чап хьана. Гуьгъуьнлай адан вад шиир 1990-йисуз «Лезгийрин революциядин вилик квай девиррин литература» ктабдиз акъатна. Шаирдин поэзиядин чIал хъуьтуьл ва везинлу, мани хьиз рикIел аламукьдайди я. Гьатта алимри ягъалмиш хьана адан бязи шиирар маса шаиррин тIварцIихъай чапнава. ЧIилихъ Абдулгьамидан машгьур «Фимир вун» шиирдин пуд бенд лагьайтIа, Етим Эминан шиир хьиз чапнава. Лишанлу кар мад ам я хьи, Абдулгьамидан шиирар гьар гъилера кIел хъувурла, кIелдайда мадни мягьтелвал, гьейранвал ийизва. Адан лирикадин шиирри инсандин руьгь хкажзава, михьи, кIанивилин гьиссерив ацIурзава.
«Къизилгуьл» ва маса шииррай аквазвайвал, шаирдин лирик образар «чанда цIай твадай», «рагъ кIевириз, дуьнья дар ийидай», «катра еришдин», «магьидин тандин», «нур гъапаваз физвай», кIаниди «виртIед мум хьиз цIурурзавай» лезги таватар я. Гагь-гагь шаирди гафаралди и таватрин къамат акьван тIебиидаказ туькIуьрзава хьи, кIелзавайди «ширин мез, иер къамат» авай лезги рушарал мад гъилера гьейран жезва. Им дуьшуьшдин кар туш. Етим Эминалай гуьгъуьниз шииратдиз атай ЧIилихъ Абдулгьамида муьгьуьббатдин лирикадик са ахьтин зурба пай кутуначтIани, и лирикада вичиз махсус чка кьуна, цIийи тешпигьралдини рифмайралди, цIийи фикирралди ам мадни вилик тухвана.
Фимир вун
Агь, ширин мез, гуьрчек къамат, килиг заз,
Яб телягъиз, уьркуьтмиш жез фимир вун.
РикIин гьиссдихъ кьисметдин хат гилиг заз,
Элкъуьгъ чахъди, кьил хураваз фимир вун.
Гъафиларна, рикIел кайи хер тамир,
Кабабна чан, заз айгьамдин хъвер тамир,
Ашкъидин цIай, зав гвай къенд-шекер тамир,
Сабур кьатIна, яд-чарадаз фимир вун.
Вун яр ятIа, са дил жаваб ая заз,
РикIин хиял лагь, на жуван гумир наз.
Ирид йис я зун ви дердина кьураз,
Икьван ви гъам зи чандамаз фимир вун.
Куьз вуна зал алпандин цIай алтIумна?
Несиб тахьай за зи кьисмет алцумна.
Ви кIани яр, кукупI цихъ хьиз магьрумна.
Чан гъед-чирагъ, нур гъапаваз фимир вун.
Им кар хьанач вуна авурд бейхабар,
Яб телягъиз мийир вуна зи рикI тIар.
Вун паталди чIулав авур табагъ чар
КIел тавуна, рахаз-рахаз фимир вун.
Хкетрик квай гьуьлуьн руш хьиз къалуриз,
Абдулгьамид виртIед мум хьиз цIуруриз,
Чи бахтунин къелем ядсуз кьуруриз,
Гъейри касдиз бустан кутаз фимир вун.
Къизилгуьл
Дамах-чагъ гваз физ, виликай алатиз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
Шем-чирагъ хьиз, хквез, рикIив агатиз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
Цуьк ахъаяй шумал беден чIагуриз,
Тер къекъведай къвед хьана, жув къалуриз,
Зай хьайи рикI пияладив ацIуриз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
Рагъ кIевириз, дуьнья на заз дар ийиз,
Зар-зибаяр вавди кьаз, инкар ийиз.
Заз чигедин марфадикай хар ийиз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
Катра ериш, ашкъи хура амачиз,
Сирдаш хьана, са дил жаваб авачиз,
Перванадин ихтибардал алачиз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
Магьидин тан, нехиш атIай чIурар гваз,
Некьид пIузар, нуьгвед ичер хурар гваз,
ЧIилихъвидин ивидин шагь дамар гваз,
Чанда гьикьван цIай твада на, Къизилгуьл?
